En palabras de Quico Cadaval, dende que a luz chegou a Galicia marchou a Santa Compaña. Na cuarta tarde dos Contos de Castelo luz había, pero o ambiente tornou estraño porque o tema ía de lendas, mitos, curandeiras e outras cousas que non ensinan nin en Física nin en Química. Foi algo así como Cuarto Milenio pero, en lugar de Iker Jiménez, en Folgueira estaba David Amor, acompañado por Touriñán, para dirixir os regos de historias que neste sitio se sementaron.
Ás místicas, pódese describir o Xalo coma un sitio normalmente paranormal. Un claro exemplo é o Castaño da Grilla que a día de hoxe pasou a mellor vida pero que, no seu momento, era lugar de tránsito do tren da Santa Compaña. Un veciño admite sen ningún reparo que ao camiñar polo lugar “cagábase de medo”, aínda sen nunca ter visto ningunha ánima. Maruja, máis escéptica, nunca tivo problema en ir soa a carón da mítica árbore, o cal Elisardo valorou así: “Ela di que non ten medo pero se llo poñen, teno”. “Pois nunca mo puxeron”, sentenciou Maruja, quen escoitou incluso da existencia dun home a cabalo que ía polos sitios levando as rapazas consigo. (Sobre isto, non podemos saber a ciencia certa se é un contido para a tarde de Contos sobre a Galicia máxica ou da xornada da vida de antes da muller no rural).
Quizais —ou seguramente— a día de hoxe chocaría que ao ir ao médico por unha verruga, este dese dúas opcións: “ou ciruxía ou San Benito”. Pero á muller que nos trouxo esta anécdota non lle pareceu de estrañar e, de primeiras, preferiu o santo ao bisturí. Pasar, pasoulle, aínda que despois se enteraría de que algúns tipos de espullas marchan por si soas. Tampouco foi a única que pasou polo San Benito, Divino Patrón das Verrugas. Máis persoas entre as que participaron dos Contos foron a el en lugar de ir ao dermatólogo. Touri preguntou como de accesible era o buraco e, claro, grande non era. “Logo, cumpría antes pedir cita co nutricionista”.
A maxia era obra de entes sobrenaturais coma os católicos, pero tamén de mulleres de carne e óso. Daquelas, “como non había a Seguridade Social”, os males do corpo eran tratados ás veces na casa de don Eduardo, “que che poñía unha inxección que valía para todo”, ou senón por compoñedores ou curandeiras. A nai de Manolo era unha delas, ao igual que súa avoa. O que viu na casa non é cousa de crer.
Entre as enfermidades que trataba a nai de Manolo está o de quitar a sombra, sacar a paletilla. Trátase dunha doenza cun cadro clínico algo abstracto. Os síntomas podían ser o “acartonamento” da pel, o ventre inchado ou a falta de apetito entre outros. A orixe do mal non se adoitaba saber, podía ser de nacemento ou adquirido despois, como no caso de que unha muller embarazada fose a un enterro, pois collía as sombras do defunto. O remedio consistía en quentar o forno da casa e, mentres se cocía o pan, meter o afectado nun cesto de vimbio ao forno nove veces. Unha muller de mediana idade conta que ao seu home lle fixeran isto de bebé porque non tomaba o leite. Pasoulle a sombra, “aínda que el non crea nestas cousas”. “Home, e non lle ía pasar, se non tomaba do leite volvíano meter ao forno”, especulou David Amor.
A nai de Manolo nunca gañou polo de curandeira, “o cobro que había era que o doente curase”, explicaba o fillo. Aquí, a maxia, igual que os contos, é algo que se comparte non como en Inglaterra, onde emigrou outro veciño, quen asegurou que aló non hai Santa Compaña nin cousa tal. Será que aló a luz non é a nosa.
